Trombocytopenia (małopłytkowowść) – przyczyny, objawy, zapobieganie, leczenie

Trompocytopenia, zwana inaczej małopłytkowością, związana jest ze spadkiem liczby płytek krwi. Jest jedną z najczęściej diagnozowanych skaz krwotocznych, ale może prowadzić do wielu niebezpiecznych problemów. Z tego artykułu dowiesz się, nie tylko czym jest małopłytkowość, ale także, jakie są jej przyczyny, jak się objawia oraz jak przebiega leczenie. Nie zabraknie też dawki wiedzy dotyczącej zapobiegania tej chorobie.

Z czego składa się nasza krew?

Krew jest jedną z najbardziej istotnych i znaczących części ludzkiego organizmu. Odpowiada za:

• odżywianie komórek,
• dotlenienie komórek,
• wydalenie produktów końcowych przemiany (na przykład dwutlenku węgla oraz mocznika)
• transport hormonów i innych substancji między komórkami,
• reguluje wartość pH,
• chroni organizm przed ciałami obcymi i antygenami,
• utrzymuje ciepło organizmu,
• chroni organizm przed skaleczeniami (poprzez jej krzepnięcie).

Nasz organizm produkuje nowe elementy krwi przez czas — nowe  składniki zastępują stare, które to ulegają rozpadowi i ogólnemu zniszczeniu. Każdego dnia w ciele człowieka tworzy się kilka milionów nowych krwinek.

Krew składa się z:

• Krwinek czerwonych (erytrocytów) – te składają się głównie z hemoglobiny. Mogą przechwytywać cząsteczki tlenu i łączyć je z żelazem, a ten proces umożliwia przenoszenie tlenu do wszystkich komórek ludzkiego organizmu. Oprócz doposażania narządów w tlen, w tym samym procesie erytrocyty wyprowadzają dwutlenek węgla do płuc, skąd jest wydalany.
• Krwinek białych (leukocytów) – te krwinki pełnią funkcję obronną – są niczym bariera dla infekcji i bakterii. Ich zadaniem jest unicestwianie obcych białek i walka z pasożytami. Eliminują zakrzepy krwi, niszczą bakterie komórek nowotworowych i są odpowiedzialne za prawidłową pracę układu odpornościowego.
• Płytek krwi (trombocyty) – ten element krwi jest odpowiedzialny za jej krzepnięcie. W przypadku urazu tworzy w miejscu uszkodzenia zaporę, która zatrzymuje przepływ erytrocytów. Ta zapora to właśnie skrzep,
• Osocza – składa się w 90% z wody i jest odpowiedzialne za transport substancji odżywczych, utrzymanie stałego ciśnienia, utrzymanie stałego pH komórek i udział w obronnych reakcjach organizmu.

Małopłytkowość – czym jest?

Medycyna przyjęła, że w prawidłowych warunkach w organizmie człowieka powinno znajdować się 150-400 tyś płytek krwi na mm3. Trombocytopenia charakteryzuje się więc zmniejszeniem ilości płytek krwi poniżej 150 tys./mm3.

Wśród skaz małopłytkowych lekarze wyróżniają:

• małopłytkowość samoistną – inaczej nazywaną pierwotną, jej istotą jest niedobór płytek od urodzenia,
• małopłytkowość wtórką – ta zaś jest objawem różnych chorób.

Przyczyny małopłytkowości

Do małopłytkowości może dojść w następnie następujących sytuacji:

• Zahamowania przez organizm produkcji płytek krwi – produkcja ta odbywa się w szpiku kostnym. Do zahamowania tej produkcji mogą doprowadzić takie czynniki jak: stosowane leki w chorobach nowotworowych, nowotwory krwi i szpiku, nowotwory układu odpornościowego, zakażenia bakteryjne i wirusowe szpiku (np. AIDS), niewłaściwa dieta – uboga w witaminę B12 i kwas foliowy, samoistny zanik szpiku;
• Zatrzymania płytek krwi przez śledzionę (jeśli ta jest nadmiernie powiększona);
• Niszczenia płytek krwi (szybsza ich utrata niż produkcja), do czego może dojść w wyniku: różnego typu krwotoków i krwawień, chorób autoimmunologicznych, w tym pierwotnej małopłytkowości immunologicznej.

Przyczyną wspomnianej tu małopłytkowości immunologicznej (inaczej choroby Werlhofa) mogą być:

• działania przeciwciał przeciwpłytkowych,
• choroby bakteryjne,
• szczepienia,
• zakrzepowa plamica małopłytkowa (choroba, w której płytki krwi łączą się ze sobą i tworzą niebezpieczne skupiska),
• zespół hemolityczno-mocznicowy,
• stosowanie leków: zawierających kwas acetylosalicylowy, moczopędnych, przeciwnowotworowych, przeciwalergicznych, przeciwpadaczkowych, na arytmię serca, chininy.

Małopłytkowość – objawy

Niezależnie od tego z jakiego powodu choroba się pojawia, objawia się niemal identycznie we wszystkich przypadkach. Dolegliwości mogą obejmować takie elementy, jak:

• częste krwawienia z dziąseł,
• częste krwawienia z nosa,
• pojawianie się krwi w moczu,
• pojawianie się krwi w kale,
• zwiększona intensywność i obfitość miesiączki,
• pojawianie się drobnych krwawień pod skórą, mogących przypominać wysypkę,
• zwiększenie skłonności do tworzenia się siniaków, najczęściej sporych rozmiarów i zwracających uwagę,
• silnie i bardzo długo utrzymujące się krwawienia po zranieniach,
• długo utrzymujące się krwawienia po zabiegach (np. dentystycznych).

Mogą pojawić się także krwawienia z układu pokarmowego. Jednak ich wystąpienie należy wiązać z cięższymi powikłaniami tej choroby. Z małopłytkowością wiąże się też występowanie wysokiej temperatury. U pacjentów zauważyć można też zaburzenia neurologiczne, których skutkiem jest zmiana zachowania, zaburzenia mowy, problemy ze wzrokiem. Wystąpić może też żółtaczka, bóle brzucha, niewydolność nerek oraz biegunka.

Diagnoza małopłytkowości

Lekarz chcący zdiagnozować prawdopodobną małopłytkowość w pierwszej kolejności dokonuje szczegółowego i pogłębionego wywiadu z pacjentem, tak aby wyłapać wszystkie ewentualne objawy. Skazy krwotoczne płytkowe stwierdza się przez badanie lekarskie oraz badania laboratoryjne. W tych drugich wyróżnić można przede wszystkim: morfologię krwi obwodowej z rozmazem, określenie liczby wszystkich krwinek (wraz ze szczegółowym podziałem na erytrocyty, trombocyty leukocyty). Dodatkowo sprawdza się poziom żelaza, poziom witaminy B12, poziom kwasu foliowego, bilirubiny, mocznika, kreatyniny.

Można wykonać także biopsję aspiracyjną lub trepanobiopsję szpiki wraz z oceną histopatologiczną. Ostatnimi rodzajami badań jakie można wykonać są badania obrazowe:

• RTG,
• USG,
• tomografia komputerowa,
• rezonans magnetyczny.

Leczenie małopłytkowości

Trombocytopenia jest skazą krwotoczną, która nie u każdego pacjenta wymaga leczenia. Zazwyczaj przebiega dość łagodnie. Aby nie pogarszać swojego stanu zdrowia powinno się:

• myć zęby delikatnie, miękką szczoteczką i letnią wodą,
• nawilżać usta wazeliną, ponieważ te mogą wysychać i pękać, a to z kolei doprowadzić do krwawienia,
• dbać o regularne wypróżnianie, tak by nie doprowadzić do zaparć i ograniczyć możliwości zranienia delikatnej błony śluzowej odbytu, a tym samym uniknąć jej krwawień,
• unikać sytuacji, w których może dojść do urazów mechanicznych,
• nosić luźne ubrania, tak by nie uciskać skóry,
• ograniczyć wysiłek fizyczny do niezbędnego minimum,
• nie stosować leków przeciwgorączkowych i przeciwzapalnych bez wyraźnego zalecenia ich stosowania przez lekarza.

Leczenie choroby

U tych chorych, u których małopłytkowość wymaga leczenia, w pierwszym rzucie stosuje się leczenie glikortykosteroidami. Jeśli po podaniu pierwszej dawki następuje przyrost liczby płytek krwi, leczenie kontynuuje się przez kolejne dwa tygodnie.

Niestety nie u każdego pacjenta to leczenie przynosi zamierzony skutek. Niekiedy trzeba zastosować metyloprednisolon i to w bardzo dużych dawkach. Leczenie kontynuuje się aż do momentu uzyskania takiej liczby płytek, by możliwa była prawidłowa homeostaza.

Można też zastosować leki immunosupresyjne, zwłaszcza w sytuacji, gdy leczenie glikortykosteroidami jest nieskuteczne, lub gdy istnieją jakiekolwiek przeciwskazania do ich stosowania. Niestety istnieje spora możliwość wywołania stosowanymi lekami skutków ubocznych, dlatego tak ważne jest stosowanie się do wszystkich zaleceń lekarza i zażywanie leków tylko i wyłącznie pod jego stałą kontrolą.

Leczenie farmakologiczne niestety może okazać się nieskuteczne, stąd małopłytkowość można wyleczyć też splenektomią, czyli usunięciem śledziony metodą endoskopową.

Gdy poziom trombocytów jest skrajnie niski i zagraża życiu pacjenta, konieczna jest transfuzja krwi. Można przetoczyć pełną krew albo same płytki.

Małopłytkowość noworodków

Trombocytopenia dotyka nie tylko osoby dorosłe, ale nawet i noworodków. Szacuje się, że spotyka się z nią nawet kilka procent świeżo urodzonych dzieci. Niestety znaczny jest wśród nich odsetek tych, którzy trafiają na oddział intensywnej terapii dla niemowląt. Zdarza się też, że problem kończy się łagodnym przebiegiem i ustępuje samoistnie bez większych konsekwencji.

Da się jednak zauważyć, że większość przypadków małopłytkowości diagnozuje się u wcześniaków, które wcześniej ucierpiały z powodu niewydolności łożyska i niedotlenienia. Jeśli choroba pojawia się po 72 godzinach od narodzin, to najczęściej jest wynikiem toczącej się sepsy lub martwiczego zapalenia jelit. Niezbędne są wtedy badania PCR, które pozwalają – poza diagnozą małopłytkowości – wykryć geny odporności na określone antybiotyki.

Trombocytopenia w ciąży

U kobiet będących w stanie błogosławiony, spadek poziomu płytek krwi jest dość często spotykanym zjawiskiem. Szacuje się, że z małopłytkowością może się borykać nawet pięć procent pacjentek będących w trzecim trymestrze ciąży.

Taki stan nie jest natychmiastowym powodem do niepokoju. Jeśli jednak liczba płytek krwi jest mniejsza niż 100 tys. w 1mm3, jest to wskazanie do wizyty u lekarza. Czasami, gdy spadek płytek jest dość znaczny, może być konieczna pomoc hematologa. Może być to sytuacja niebezpieczna i doprowadzić do wystąpienia, trudnego do opanowania, krwotoku w trakcie porodu.

Drastycznie mała ilość płytek krwi jest zagrożeniem zarówno dla płodu, jak i dla przyszłej mamy – może dojść do samoistnych krwotoków wewnętrznych.

Inne choroby krwi

Małopłytkowość jest tylko jedną z wielu chorób krwi jakie mogą nas dotknąć. Zajmuje się nimi dział medycyny, jakim jest hematologia.

Poza trombocytopenią, możemy spotkać się także z:

• Nadpłytkowością samoistną. Jest to choroba nowotworowa szpiku kostnego, którą charakteryzuje znacznie zwiększone wytwarzanie płytek krwi, o nieprawidłowym funkcjonowaniu;
• Nadkrzepliwość (trombofilię). Jest skłonnością do występowania zmian zakrzepowych w układzie krążenia;
• Niedokrwistość – inaczej anemia. Jest stanem, w którym we krwi występuje zbyt mała liczba krwinek czerwonych, lub gdy w ich wnętrzu jest zbyt mała ilość hemoglobiny;
• Hemofilią – jest to genetyczna choroba krwi, zaliczana do osoczowych skaz krwotocznych i charakteryzuje się brakiem lub niedoborem we krwi czynników krzepnięcia krwi;
• Czerwienicą prawdziwą – to choroba nowotworowa szpiku, która doprowadza do znacznego zwiększenia liczny krwinek czerwonych, a czasami też i białych oraz płytek krwi;
• Chłoniakami nieziarniczymi – to kolejne choroby nowotworowe, pochodzące z komórek krwi i tkanki limfatycznej. Powstają gdy we krwi lub w limfie dochodzi do zbyt szybkiego i niekontrolowanego podziału komórek, które do tej pory działały prawidłowo;
• Przewlekłą białaczką limfocytową,
• Przewlekłą białączką mielomonocytową,
• Ostrą białaczą szpikową,
• Ostrą białaczką limfoblastyczną,
• Pierwotnym włóknieniem szpiku,
• Niedokrwistością syderoblastyczną,
• Niedokrwistością megaloblastyczną,
• Oraz niedokrwistością hemolityczną.

Jak więc widać, krew jest takim elementem w naszym ciele, w którym może zdarzyć się wiele złego. Stąd tak ważna jest profilaktyka i regularne wykonywanie badań – nawet zwykłej morfologii.